اصلاح‌طلبی از بالا و سرنوشت مطالبات زنان

عربستان

نویسنده

ناهید مطیع

دستگیری اکتیویست‌هایی که برای حق رانندگی زنان در عربستان سعودی تلاش می‌کردند با اتهام وطن‌فروش و خائن می‌تواند ما را به تامل وا دارد. این برخوردها بیانگر این است که مطالبات زنان - حتی اگر از بالا و از طریق حکومتی مورد تایید قرار گیرد- هنوز تا چه حد می‌تواند شکننده، نمایشی و بازگشت‌پذیر باشد و بحث زنان و اعطای حقوق‌شان از بالا فقط ژستی است برای کسب اعتبار بین‌المللی و داخلی حاکمان در کشوری که هنوز فرهنگ مردسالاری در آن به شدت رواج دارد.
تقریبا هفت سال از تشکیل جنبش «زنان برای رانندگی در عربستان» Women2Drive movement#و دهه‌ها از فعالیت زنان عربستانی برای بدست آوردن حقوق‌شان می‌گذرد. گر چه این جنبش فقط شروعی بود برای مقابله با نظام پدرسالاری و حق قیمومیت مردانه بر زنان در هر سن و موقعیتی، ولی خود جنبش رانندگی برای زنان هم به اندازه کافی از اهمیت برخوردار بود. این جنبش در واقع تلاش زنان کنشگر عمدتا جوانی بود که در برابر قلمروی حکمرانی مردانه مقاومت کرده و با اعلام قبول آن نخستین پیروزی را بدست آوردند.
از طرف دیگر با به قدرت رسیدن شاهزاده جوان محمد بن سلمان که به نظر می‌رسید به دنبال اصلاحات اقتصادی و اجتماعی لیبرالی است و فرمان او برای اعطای حق رانندگی به زنان در عربستان و محدودیت عمل پلیس ارشاد مذهبی، این امید را در بسیاری از فعالان زنان چه در عربستان و چه سایر مناطق از جمله کنشگران زن ایرانی بوجود آورد که این آغاز اصلاحاتی از بالاست که نه‌تنها می‌تواند زندگی زنان عربستان را متحول کند بلکه می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر حکومت‌های منطقه در نظر گرفته شود. این اقدامات تصویر جدیدی از عربستان ارائه می‌داد، تصویری امیدوارکننده که دیگر قرار نبود کشور تحت سلطه زئولوتس‌های مذهبی قرار گیرد که منجر به تحمیل عذاب و رنج به مردم شده بود.
اما از زمان روی کار آمدن این شاهزاده جوان، سه موج دستگیری متوالی چنین انتظاری را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. موج اول دستگیری در شهریور سال گذشته نصیب ۸۰ چهره شد که شامل روحانیون ، منتقدان شبکه‌های اجتماعی و استادان دانشگاه می‌شدند. دلایل دستگیری‌شان نامشخص ماند و توضیح روشنی درباره آن ارائه نشد.
دومین موج در نوامبر اتفاق افتاد ودر طی آن صدها تاجر و کاسب با ادعای مبارزه با فساد دستگیر شدند.
موج سوم در دو هفته گذشته از دستگیری فعالان مسائل زنان خبر داد که عمدتا در جنبش رانندگی برای زنان در عربستان فعال بودند.
این کنشگران با اتهاماتی همچون خیانت و عامل قدرت‌ها و سفارت‌خانه های خارجی روبرو شدند که احتمالا برای بسیاری از کنشگران ایرانی نیز بسیار آشنا به نظر می‌آید.
در واقع آخرین موج دستگیری پیام روشن‌تری را عرضه می‌کرد «این‌که کنشگری از هر نوعش باید از درون حکومت بیرون بیاید و هیچ نوع صدای مستقل و مخالفی بیرون از این فضا اجازه بروز پیدا نمی‌کند.»
به عبارت دیگر هر کسی باید در محدوده حکومتی عمل کند و در غیر این صورت حتی اگر سال‌ها قبل از ظهور محمد بن سلمان در حال تلاش برای احقاق حقوق زنان بوده و اکنون نیز با دنیای خارج از این دستاورد و حمایت حکومتی می‌گوید قابل تحمل نیست. بعلاوه از دستگیر‌شدگان و اعضای فامیل و سایر کنشگران‌ خواسته شده است که درباره این دستگیری و منع مسافرت به کشورشان سکوت کنند تا بدین ترتیب محمد بن سلمان در چنین فضای خفقانی بهتر بتواند همه اعتبار اعطای حق رانندگی به زنان را به خود نسبت بدهد.
بنابراین چنین به نظر می‌رسد که نظام فناتیک مذهبی که قرن‌ها در عربستان شایع بود دارد جای خود را به سیستم متعصب جدیدتری می‌دهد که فقط خواهان وفاداری کور به رهبرش است. نظامی که در آن مخالفان و موسسات مذهبی از طریق تهدید و حبس رام شده‌اند. نظامی که زنان در آن حق رانندگی دارند، سینماهای عمومی و کنسرت‌های موزیک آزادانه فعالیت خواهند کرد و جوانانی که اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند باید از این تحولات بسیار خشنود باشند. اما با چنین امواج خفه‌کننده‌ای می‌توان این نظام جدید را یک نظام اقتدارگری ملی‌گرا تعریف کرد که با تلفیقی از پوپولیسم می‌خواهد جایگزین سیستم قبلی یا محافظه‌کاران اسلام‌گرا شود.
حال می‌توان این سوالات را مطرح کرد که آیا اصلاحات اجتماعی می‌تواند به قیمت کنترل بحث/مناظره در فضای عمومی و ساکت کردن چهره‌های مستقل و بدون وابستگی به قدرت حاکمه حاصل شود؟ آیا زنان فعال در این جنبش می‌بایست برای تقویت حرکت به ظاهر پیشرو محمد بن سلمان نادیده گرفته شده و مجازات شوند؟ و چنین اصلاحاتی که منزلت زنان و تلاش‌شان برای تغیر را برنمی‌تابد آیا واقعا می‌تواند واقعی و پایدار باشد؟

۱- نگاه کنید به
Why I can't go back to Saudi Arabia to drive for the first time with my son

۲- بیشتر بخوانید:
Saudi Arabia’s reformers now face a terrible choice

۳- نگاه کنید به
The rise of Saudi Arabia's crown prince reveals a harsh truth